USG jamy brzusznej – co wykrywa?

USG jamy brzusznej to jedno z najczęściej zlecanych badań obrazowych przy dolegliwościach ze strony brzucha. Jeśli lekarz zalecił Ci takie badanie, z pewnością zastanawiasz się, co można wykryć dzięki ultrasonografii i jak się do niej przygotować. USG jamy brzusznej jest bezpieczną i bezbolesną metodą diagnostyczną, która pozwala zajrzeć do wnętrza jamy brzusznej bez ingerencji chirurgicznej. Poniżej wyjaśniamy, na czym polega to badanie, jakie schorzenia pomaga zdiagnozować, jak się przygotować do badania oraz dlaczego warto wykonać USG brzucha, gdy pojawi się taka potrzeba.

Czym jest USG jamy brzusznej?

USG jamy brzusznej (ultrasonografia jamy brzusznej) to nieinwazyjne badanie obrazowe, które umożliwia ocenę narządów wewnętrznych w obrębie brzucha za pomocą fal dźwiękowych o bardzo wysokiej częstotliwości (ultradźwięków). Lekarz przykłada do skóry brzucha niewielką głowicę aparatu ultrasonograficznego, przesuwając ją po badanym obszarze. Głowica wysyła fale ultradźwiękowe, które przenikają przez tkanki i odbijają się od narządów wewnętrznych. Następnie odbite sygnały są przetwarzane przez aparat w obrazy widoczne na ekranie w czasie rzeczywistym.

Co ważne, ultrasonografia nie wykorzystuje promieniowania rentgenowskiego, dlatego jest uznawana za całkowicie bezpieczną – także dla dzieci oraz kobiet w ciąży. Badanie jest bezbolesne i zazwyczaj odbywa się w pozycji leżącej na plecach. Pacjent odczuwa jedynie lekki ucisk głowicy przesuwanej po skórze pokrytej specjalnym żelem. Obraz na monitorze pozwala lekarzowi dokładnie obejrzeć kształt, wielkość i strukturę takich narządów jak m.in. wątroba, nerki czy trzustka.

Wskazania do badania

Ultrasonografię jamy brzusznej wykonuje się przy podejrzeniu wielu różnych schorzeń, zwłaszcza gdy objawy dotyczą układu pokarmowego lub moczowego. Najczęstszym wskazaniem jest uporczywy lub nawracający ból brzucha o niejasnej przyczynie. Ponadto badanie zaleca się pacjentom w następujących sytuacjach:

• urazy brzucha (np. po wypadku – USG pozwala sprawdzić, czy doszło do uszkodzenia narządów wewnętrznych),
• podejrzenie kamicy żółciowej (np. kolka żółciowa, ból pod prawym żebrem) lub kamicy nerkowej (silne bóle w okolicy lędźwiowej),
• objawy mogące wskazywać na zapalenie wyrostka robaczkowego (ból w prawej dolnej części brzucha, gorączka),
• zauważalne powiększenie obwodu brzucha lub podejrzenie wolnego płynu w jamie brzusznej (wodobrzusze),
• zażółcenie skóry i oczu (żółtaczka) sugerujące problemy z wątrobą lub drogami żółciowymi,
• krew w moczu (krwiomocz) lub nawracające infekcje dróg moczowych,
• przewlekłe problemy trawienne (nudności, wymioty, długotrwała biegunka lub zaparcia),
• znaczna, niezamierzona utrata masy ciała w krótkim czasie.

Oprócz wymienionych dolegliwości USG często wykonuje się profilaktycznie, zwłaszcza u osób po 50. roku życia lub obciążonych rodzinnie pewnymi chorobami. Badanie przesiewowe zdrowych osób może wykryć nieprawidłowości, które nie dają jeszcze objawów (np. tętniaka aorty brzusznej) – co więcej, wczesne wykrycie pozwala na szybsze rozpoczęcie leczenia. Ultrasonografia jest na tyle bezpieczna i nieobciążająca, że może być powtarzana wielokrotnie bez skutków ubocznych.

Jak się przygotować do badania?

Odpowiednie przygotowanie zwiększa szansę, że USG jamy brzusznej dostarczy czytelnych i dokładnych obrazów. Z tego powodu lekarze zwykle proszą pacjenta o przestrzeganie kilku zaleceń przed badaniem:

• Pozostań na czczo: Nie jedz posiłków przez około 6 godzin przed badaniem. Dzięki temu żołądek i pęcherzyk żółciowy będą puste, co poprawia warunki obrazowania. (W przypadku osób chorych na cukrzycę dopuszczalne jest lekkie śniadanie, po konsultacji z lekarzem).
• Unikaj używek i napojów gazowanych: Na kilka godzin przed USG nie pij kawy ani herbaty i nie pal papierosów. Unikaj także napojów gazowanych oraz żucia gumy – połykane powietrze i gazy w jelitach utrudniają uzyskanie wyraźnego obrazu.
• Nawodnij się odpowiednio: Jeśli podczas badania ma być oceniany pęcherz moczowy lub narządy miednicy, wypij około 1 litra niegazowanej wody na 1–2 godziny przed USG. Nie oddawaj moczu tuż przed badaniem – umiarkowanie pełny pęcherz ułatwia ocenę struktur w podbrzuszu.
• Zredukuj wzdęcia: Osoby ze skłonnością do wzdęć mogą na 1–2 dni przed badaniem stosować dietę lekkostrawną, niewzdymającą (unikać ciężkostrawnych potraw, roślin strączkowych, surowych warzyw). Ponadto co więcej, można zażywać dostępne bez recepty preparaty zmniejszające gazy jelitowe (np. symetykon w leku typu Espumisan), zgodnie z ulotką.
• Dokumentacja medyczna: Na badanie warto zabrać wcześniejsze wyniki obrazowe (jeśli takie posiadasz), np. poprzednie opisy USG jamy brzusznej lub wyniki tomografii. Ułatwi to lekarzowi porównanie i lepszą ocenę ewentualnych zmian. Warto również założyć wygodne ubranie, które łatwo odsłoni brzuch.

Pamiętaj, że jeśli masz wątpliwości dotyczące przygotowania (np. przyjmujesz na stałe jakieś leki albo jesteś w ciąży), zawsze możesz dopytać lekarza o wskazówki. Dobre przygotowanie zwiększa szanse na dokładną diagnozę, dlatego warto się do tych zaleceń zastosować.

Jak przebiega badanie?

Badanie USG jamy brzusznej odbywa się w gabinecie zabiegowym i trwa zwykle od 10 do 30 minut. Pacjent kładzie się wygodnie na plecach na leżance. Lekarz nanosi na skórę brzucha chłodny żel, który ułatwia przewodzenie ultradźwięków i przesuwanie głowicy. Następnie specjalista przykłada głowicę USG do różnych okolic brzucha, przesuwając ją i obserwując obraz narządów na monitorze aparatu.

W trakcie badania lekarz może poprosić, aby pacjent nabrał powietrza i na chwilę wstrzymał oddech. Taka prośba ma na celu uniesienie przepony i lepsze uwidocznienie niektórych organów (np. wątroby czy śledziony) lub stabilizację obrazu. Ponadto czasem wymagane jest obrócenie się na bok lub zmiana pozycji, aby dokładniej obejrzeć niektóre struktury anatomiczne. Całe badanie jest bezbolesne – pacjent może odczuwać jedynie delikatny ucisk, gdy lekarz dociska głowicę, aby zobrazować głębiej położone obszary.

Po zakończeniu skanowania nadmiar żelu zostaje wytarty, a pacjent może od razu wrócić do normalnej aktywności. Lekarz zazwyczaj omawia wstępnie to, co widać na ekranie, a pełen wynik badania (opis wraz ze zdjęciami wybranych ujęć) pacjent otrzymuje w ciągu kilku czy kilkunastu minut. Dzięki temu diagnoza jest dostępna praktycznie od ręki, co więcej – bez okresu oczekiwania na wynik, jak ma to miejsce w niektórych innych badaniach diagnostycznych.

Co wykrywa USG jamy brzusznej?

Ultrasonografia jamy brzusznej pozwala ocenić stan wielu ważnych narządów i często ujawnia zmiany, które odpowiadają za dolegliwości pacjenta. Co więcej, badanie to bywa pomocne w wykrywaniu chorób na wczesnym etapie, zanim pojawią się poważniejsze objawy. Poniżej przedstawiamy główne narządy i struktury, które można zobrazować za pomocą USG jamy brzusznej, oraz przykłady wykrywanych nieprawidłowości.

Wątroba

Wątroba jest największym narządem jamy brzusznej i bardzo dobrze widoczna w USG. Badanie uwidacznia jej wielkość, kształt i strukturę. Pozwala wykryć m.in. stłuszczenie wątroby (nadmierne odkładanie się tłuszczu w tkance wątrobowej) oraz zmiany ogniskowe, takie jak torbiele (wypełnione płynem przestrzenie) czy guzy. Co więcej, doświadczony lekarz potrafi rozpoznać cechy marskości wątroby (trwałego uszkodzenia i zwłóknienia narządu) oraz zauważyć ewentualne ropnie wątroby (ograniczone zbiorniki ropy świadczące o infekcji). USG wykazuje także uszkodzenia pourazowe wątroby – na przykład krwiaki wewnątrz narządu lub jego pęknięcia, do których może dojść np. w wyniku wypadku.

Pęcherzyk żółciowy i drogi żółciowe

W badaniu ultrasonograficznym doskonale widać pęcherzyk żółciowy – niewielki narząd położony pod wątrobą, gromadzący żółć. USG jest podstawowym badaniem przy podejrzeniu kamicy żółciowej. Umożliwia wykrycie kamieni żółciowych w pęcherzyku lub drogach żółciowych, często już bardzo małych (kilkumilimetrowych). Oprócz kamieni lekarz może zauważyć polipy w pęcherzyku (małe uwypuklenia ściany) oraz ocenić grubość ściany pęcherzyka – jej pogrubienie i obecność płynu wokół mogą świadczyć o zapaleniu pęcherzyka żółciowego. Ultrasonografia pokazuje także drogi żółciowe (przewody żółciowe odprowadzające żółć z wątroby do jelita) – jeśli są poszerzone, może to oznaczać ich niedrożność, np. z powodu zaklinowania kamienia lub obecności zmiany nowotworowej utrudniającej odpływ żółci.

Trzustka

Trzustka położona jest głęboko w nadbrzuszu i częściowo zasłonięta przez gazy jelitowe, jednak przy dobrym przygotowaniu również ten organ udaje się ocenić w USG. Badanie pozwala zmierzyć trzustkę i ocenić jej strukturę. Można wykryć zmiany ogniskowe w trzustce, na przykład większe guzy czy torbiele. Ponadto doświadczony diagnosta potrafi rozpoznać cechy zapalenia trzustki. W ostrym zapaleniu trzustka może być powiększona i mniej jednorodna, a w przebiegu przewlekłego zapalenia widoczne bywają zwapnienia oraz drobne blizny wewnątrz narządu. Warto zaznaczyć, że małe zmiany w trzustce mogą pozostać niewidoczne w USG, ale poważniejsze patologie zwykle dają się uwidocznić lub przynajmniej podejrzewać na podstawie obrazu.

Nerki i pęcherz moczowy

USG jamy brzusznej obejmuje oba nerki, położone w okolicach lędźwiowych, a często także ocenę pęcherza moczowego w podbrzuszu. Nerki w ultrasonografii są dobrze widoczne – można ocenić ich wielkość, układ kielichowo-miedniczkowy oraz obecność ewentualnych zmian. Bardzo często badanie wykonuje się w kierunku kamicy nerkowej – USG wykrywa nawet drobne kamienie w nerkach (choć bardzo małe, poniżej ~3 mm, mogą czasem być pominięte). Jeśli kamień utknie w moczowodzie i blokuje odpływ moczu, w nerce rozwija się wodonercze (poszerzenie miedniczki i kielichów nerkowych) – taka charakterystyczna zmiana jest łatwo dostrzegalna w USG. Ultrasonografia pokazuje też torbiele nerek, które są dość częste zwłaszcza u osób starszych, oraz guzki i nowotwory nerek (choć do ostatecznego rozróżnienia typu zmiany może być potrzebna dalsza diagnostyka).

W obszarze układu moczowego oceniamy również pęcherz moczowy. USG wykrywa guz w pęcherzu, jeśli jest on dostatecznie duży, może także wykazać zgrubienie ściany pęcherza (np. w przewlekłym zapaleniu) lub obecność uchyłków. Badanie pomaga też stwierdzić, czy pęcherz opróżnia się całkowicie (co ma znaczenie np. u pacjentów z przerostem prostaty). W przypadku podejrzenia problemów z prostatą same USG przez powłoki brzuszne jest tylko orientacyjne – ocenia wielkość gruczołu krokowego przez ścianę pęcherza. Dokładniejszy obraz prostaty uzyskuje się w badaniu przezodbytniczym (TRUS), jednak ogólne powiększenie prostaty może być zauważone już w typowym USG jamy brzusznej.

Śledziona

Śledziona leży w lewym nadbrzuszu i również jest badana podczas USG jamy brzusznej. Badanie pozwala wykryć powiększenie śledziony (tzw. splenomegalię), które może towarzyszyć różnym chorobom – od infekcji po schorzenia hematologiczne. Ponadto ultrasonografia śledziony jest cenna po urazach: pozwala stwierdzić, czy doszło do pęknięcia śledziony lub powstania krwiaka (co stanowi stan zagrożenia życia). W śledzionie rzadziej spotyka się zmiany ogniskowe, ale USG może uwidocznić ewentualne torbiele czy guzki również w tym narządzie.

Duże naczynia krwionośne

Podczas USG jamy brzusznej lekarz ogląda także przebieg aorty brzusznej – głównej tętnicy biegnącej w głąb jamy brzusznej. Badanie jest bardzo przydatne w wykrywaniu tętniaka aorty brzusznej, czyli miejscowego poszerzenia (poszerzonego balonowato odcinka naczynia), które grozi pęknięciem. Regularne USG u osób starszych, szczególnie palaczy, pozwala wykryć tętniaka zanim stanie się on niebezpiecznie duży. Oprócz aorty ocenia się również duże żyły jamy brzusznej (np. żyłę główną dolną) – choćby pod kątem ich poszerzenia lub obecności skrzeplin. Jeśli istnieje podejrzenie chorób naczyniowych, badanie może być uzupełnione o Doppler USG, który ocenia przepływ krwi w tętnicach i żyłach.

Inne możliwe wykrywane zmiany

Dzięki ultrasonografii lekarz może zauważyć także inne nieprawidłowości w jamie brzusznej. Przykładowo, USG bardzo dobrze wykrywa wolny płyn w jamie otrzewnej. Obecność płynu może świadczyć o wodobrzuszu (np. przy zaawansowanej marskości wątroby) lub o wewnętrznym krwawieniu do brzucha (np. po urazie lub pęknięciu ciąży pozamacicznej). U kobiet USG przez powłoki brzuszne czasem pozwala stwierdzić wczesną ciążę w macicy, a także bywa pomocne w diagnostyce ciąży pozamacicznej (gdy zapłodnione jajo zagnieździ się np. w jajowodzie). Warto jednak pamiętać, że pełniejsze oceny narządów rodnych dokonuje się zwykle przez USG dopochwowe, a w przypadku ciąży – przez specjalistyczne USG położnicze.

USG jamy brzusznej może również uwidocznić powiększone węzły chłonne w obrębie jamy brzusznej (co bywa objawem różnych stanów zapalnych lub nowotworów). W pewnych przypadkach udaje się zobaczyć także fragmenty jelit – na przykład rozdęte pętle jelita cienkiego przy niedrożności lub pogrubiałą ścianę wyrostka robaczkowego przy jego zapaleniu. Diagnostyka zapalenia wyrostka robaczkowego za pomocą USG jest szczególnie częsta u dzieci, u których cienka ściana brzucha ułatwia uwidocznienie zmienionego zapalnie wyrostka. Również przy chorobie uchyłków jelita grubego (uchyłkowatości) ultrasonografia może wykazać miejscowy stan zapalny (np. pogrubienie ściany esicy). Należy jednak podkreślić, że ocena jelit jest utrudniona i w wielu przypadkach konieczne są inne badania (takie jak kolonoskopia).

Czy USG brzucha wykryje nowotwór?

Wiele osób zadaje pytanie, czy USG jamy brzusznej jest w stanie wykryć chorobę nowotworową. Odpowiedź brzmi: po części tak, ale badanie ma też swoje ograniczenia. Ultrasonografia bardzo dobrze pokazuje guzy w niektórych narządach – na przykład nowotwory wątroby, nerek, trzustki czy śledziony często są widoczne jako mniej lub bardziej wyraźne zmiany ogniskowe. Dzięki USG można wychwycić podejrzane guzki i określić ich wielkość, położenie oraz cechy (np. czy są lite czy wypełnione płynem). Jednak samo stwierdzenie „guza” w obrazie USG nie przesądza jeszcze, czy jest to zmiana złośliwa (rak), czy łagodna. W większości przypadków, gdy ultrasonografia uwidoczni podejrzaną zmianę, konieczne jest rozszerzenie diagnostyki – wykonanie dokładniejszych badań obrazowych, takich jak tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (MRI), ewentualnie biopsji (pobraniu wycinka do badania histopatologicznego).

Należy też pamiętać, że nie wszystkie rodzaje nowotworów są wykrywalne w USG. Na przykład rak żołądka czy rak jelita grubego we wczesnym stadium nie będzie widoczny w badaniu USG jamy brzusznej, ponieważ ultradźwięki nie pozwalają zajrzeć do wnętrza pustych organów (jak żołądek, jelita) – do ich diagnostyki służą badania endoskopowe (gastroskopia, kolonoskopia). Mimo tych ograniczeń, USG jest niezwykle przydatne jako pierwsze badanie diagnostyczne – może dać ważne wskazówki. Gdy wynik USG jest prawidłowy, pacjent często zyskuje spokój. Natomiast gdy widoczna jest jakaś nieprawidłowość, badanie to dlatego umożliwia szybkie skierowanie na dalsze, bardziej szczegółowe testy. W efekcie wiele poważnych chorób można wykryć wcześniej, co zwiększa szanse na skuteczne leczenie.

Czego nie widać na USG brzucha?

Mimo wielu zalet, trzeba mieć świadomość, że USG jamy brzusznej ma pewne ograniczenia. Przede wszystkim ultradźwięki nie przenikają przez powietrze ani przez kości, dlatego wnętrze pustych narządów (żołądka, jelit) jest w tym badaniu niewidoczne. Oznacza to, że choroby toczące się wewnątrz przewodu pokarmowego – np. niewielkie wrzody, polipy czy wczesne stadia nowotworów jelita – mogą zostać przeoczone w USG. Z tego powodu, przy podejrzeniu takich zmian, lekarze kierują na gastroskopię lub kolonoskopię, które pozwalają zajrzeć do środka tych organów.

Innym ograniczeniem ultrasonografii jest uzależnienie od warunków anatomicznych pacjenta. U osób otyłych lub mających duże wzdęcia jakość obrazu może być gorsza, gdyż fale ultradźwiękowe są rozpraszane przez tkankę tłuszczową lub gazy jelitowe. Czasem mimo prawidłowego przygotowania pewne obszary pozostają trudne do oceny – na przykład trzustka bywa niewidoczna z powodu gazów w jelitach. Ponadto wynik USG zależy od doświadczenia i wprawy badającego lekarza oraz jakości sprzętu. Co więcej, bardzo małe zmiany (np. drobne kamienie czy malutkie guzki głęboko w narządzie) mogą nie zostać wychwycone przy standardowej rozdzielczości aparatu USG. Gdy podejrzenie kliniczne jest poważne, a wynik ultrasonografii nie wykazuje odchyleń, lekarz może zlecić inne badania obrazowe dla pewności.

Warto jednak podkreślić, że większość istotnych klinicznie zmian w jamie brzusznej jest możliwa do wykrycia za pomocą USG, zwłaszcza jeśli badanie wykonuje doświadczony specjalista. Dlatego mimo ograniczeń ultrasonografia jamy brzusznej pozostaje podstawowym i bardzo cennym badaniem w diagnostyce wielu chorób.

Podsumowanie

USG jamy brzusznej to szybkie, nieinwazyjne i w pełni bezpieczne badanie, które dostarcza wielu cennych informacji o stanie narządów wewnętrznych. Pozwala wykryć liczne schorzenia – od kamicy żółciowej czy nerkowej, przez stany zapalne narządów, aż po zmiany nowotworowe. Dzięki ultrasonografii lekarz może często postawić wstępną diagnozę od razu, co przyspiesza wdrożenie właściwego leczenia. Podsumowując, jest to badanie, które może uratować zdrowie, a nawet życie poprzez wczesne wykrycie poważnych patologii.

Jeśli Twój lekarz zalecił Ci USG jamy brzusznej lub odczuwasz niepokojące objawy ze strony brzucha – nie zwlekaj z wykonaniem badania. Ultradźwięki mogą zajrzeć tam, gdzie nie sięga ręka ani oko, a samo badanie jest bezbolesne i dostępne w wielu placówkach. Wczesna diagnostyka to klucz do skutecznego leczenia, dlatego warto skorzystać z tej możliwości. USG jamy brzusznej to prosty krok, który może dać Ci spokojną głowę lub w porę ostrzec przed rozwijającą się chorobą – zadbaj o siebie i nie bój się diagnostyki!